Sebagai warganegara Finland dan anggota industri kitar semula sisa elektronik (e-waste) di Malaysia, saya berasa terpanggil untuk memberi respons kepada surat Michael Soh bertajuk “Hipokrit untuk melabel Malaysia sebagai tempat pembuangan e-waste” (5 Mac 2025).
Walaupun saya menghargai usaha Encik Soh dalam mengetengahkan kejayaan negara lain yang merupakan pengimport bersih e-waste, beberapa dakwaan dalam suratnya memerlukan pembetulan fakta, terutamanya apabila membandingkan sistem pengurusan e-waste Malaysia dengan negara saya, Finland.
Pengurusan E-Waste: Apa yang Malaysia Boleh Pelajari daripada Finland
Sebagai warganegara Finland dan anggota industri kitar semula sisa elektronik (e-waste) di Malaysia, saya berasa terpanggil untuk memberi respons kepada surat Michael Soh bertajuk “Hipokrit untuk melabel Malaysia sebagai tempat pembuangan e-waste” (5 Mac 2025).
Walaupun saya menghargai usaha Encik Soh dalam mengetengahkan kejayaan negara lain yang merupakan pengimport bersih e-waste, beberapa dakwaan dalam suratnya memerlukan pembetulan fakta, terutama apabila membandingkan sistem pengurusan e-waste Malaysia dengan Finland.
Fakta yang Perlu Diperbetulkan
Sebelum kita berbincang lebih lanjut, mari kita perbetulkan beberapa fakta:
- Finland bukan pengimport bersih e-waste yang besar seperti yang didakwa.
- Syarikat yang disebut dalam surat itu, Boliden Rönnskär, sebenarnya tidak terletak di Finland.
- Infrastruktur kitar semula dan pembangunan teknologi hijau di Finland pada asalnya ditubuhkan untuk menangani e-waste domestik. Hanya selepas mencapai tahap produktiviti tinggi hampir 15 tahun lalu, import berskala besar mula dilakukan.
Bayangkan jika Malaysia dapat menyelesaikan masalah pengumpulan sisa domestik dan menguruskan lebih daripada 300,000 tan e-waste dalam negara. Jumlah ini adalah 1.5 kali lebih banyak daripada jumlah e-waste yang diimport oleh Jerman pada tahun 2022.
Hakikatnya, infrastruktur yang diperlukan sudah wujud di Malaysia, tetapi perlu dipertingkatkan dengan cepat. Kekurangan kesedaran dan pasaran yang berpecah-belah melambatkan usaha ini.
Kemudahan pemulihan e-waste di Eropah membayar harga yang lebih rendah untuk e-waste yang tidak mengandungi kepekatan logam berharga yang tinggi dan malah mengenakan penalti ke atas bahan bernilai rendah.
Ini bermaksud mereka hanya memilih e-waste yang mengandungi kepekatan logam berharga tinggi serta rendah kandungan plastik dan resin, yang membolehkan mereka menawarkan harga tinggi untuk bahan tersebut.
Akibatnya, pemprosesan awal berlaku di negara “penapis” yang membuang bahan bernilai rendah dan mencemarkan sebelum kontena bahan berkualiti tinggi dihantar ke Eropah untuk diproses.
Malaysia tidak seharusnya terperangkap dalam perangkap menjadi salah satu negara “penapis” ini. Ini adalah soal kedaulatan negara, dan keputusan kerajaan harus dihormati.
Syarikat saya boleh meraih keuntungan berjuta-juta dolar setiap tahun jika Malaysia membenarkan import e-waste. Namun, saya percaya bahawa nilai pemegang saham tidak boleh didahulukan dengan mengorbankan air bersih dan tanah yang selamat untuk generasi akan datang.
Pertumbuhan ekonomi tidak boleh dicapai dengan mengorbankan perkara yang tidak ternilai.
Infrastruktur dan Aksesibiliti Pengumpulan
Sistem pengumpulan e-waste Finland menunjukkan bagaimana pengurusan e-waste yang berkesan sepatutnya berfungsi. Penduduk Finland mendapat manfaat daripada rangkaian pusat pengumpulan yang luas, dengan sekurang-kurangnya satu pusat pengumpulan di setiap perbandaran.
Tiada bayaran dikenakan untuk membuang e-waste di pusat-pusat ini, yang boleh diakses dengan mudah di seluruh negara.
Peruncit di Finland juga mempunyai kewajipan undang-undang untuk menerima e-waste apabila pelanggan membeli peralatan baharu, sementara kedai yang lebih besar wajib menerima e-waste kecil tanpa perlu ada sebarang pembelian.
Lebih penting lagi, rakyat Finland secara sukarela mengitar semula e-waste mereka tanpa mengharapkan ganjaran.
Di Malaysia, situasinya jauh berbeza. Kemudahan dan infrastruktur yang disediakan kerajaan untuk pelupusan sisa lebih tertumpu kepada sisa industri, bukan e-waste isi rumah.
Isi rumah Malaysia bergantung kepada saluran tidak formal seperti kutipan sampah am, badan amal, pengumpul dari rumah ke rumah, dan pembeli sisa kitar semula individu.
Kekurangan infrastruktur rasmi ini menyebabkan sejumlah besar e-waste dilupuskan secara tidak betul atau dikendalikan oleh sektor tidak formal yang sering memprosesnya tanpa mengambil kira kesihatan manusia dan pencemaran alam sekitar.
Memandangkan amalan ini telah berakar selama beberapa dekad, pengguna Malaysia kini cenderung mengharapkan pihak lain untuk menguruskan sisa mereka. Lebih buruk lagi, mereka juga mengharapkan bayaran tunai untuk bahan kitar semula mereka.
Keadaan ini bermakna akses mudah kepada e-waste import akan menyebabkan kemudahan pemulihan berlesen mengabaikan masalah e-waste tempatan.
Walaupun e-waste import diproses di kemudahan hijau, Malaysia tetap akan dibanjiri dengan e-waste isi rumah yang akhirnya mencemarkan alam sekitar untuk generasi akan datang.
Pada tahun 2010, Finland telah mencapai kadar pengumpulan e-waste domestik sebanyak 88%, manakala Malaysia masih berada pada tahap kurang daripada satu pertiga daripada angka tersebut walaupun selepas 15 tahun.
Meskipun masuk akal bagi Finland untuk mengimport e-waste, Malaysia masih mempunyai banyak perkara yang perlu dilakukan dalam aspek pengumpulan dan kitar semula e-waste domestik sebelum kita mempertimbangkan import beratus-ratus ribu tan e-waste.
Tanggungjawab Pengeluar dan Mekanisme Pembiayaan
Sistem Finland beroperasi berdasarkan prinsip tanggungjawab pengeluar yang komprehensif.
Pengilang atau pengimport peralatan elektrik di Finland bertanggungjawab sepenuhnya terhadap kos dan logistik pengurusan produk mereka pada akhir hayatnya.
Sistem ini dibiayai melalui yuran kitar semula yang termasuk dalam harga jualan produk, mewujudkan mekanisme pembiayaan yang mampan.
Sebaliknya, rangka kerja tanggungjawab pengeluar di Malaysia bagi e-waste masih kurang berkembang. Sistem sedia ada meletakkan tanggungjawab kewangan dan logistik yang minimum ke atas pengeluar, mengakibatkan infrastruktur yang tidak mencukupi serta kesedaran awam yang rendah.
Dakwaan Encik Soh telah mengabaikan perbezaan kritikal ini antara pendekatan kedua-dua negara.
Kadar Pengumpulan dan Pemprosesan
Finland bukan sahaja melaksanakan tetapi telah melebihi keperluan pengumpulan e-waste yang ditetapkan Kesatuan Eropah dalam tempoh yang singkat.
Kadar pemulihan sisa elektrik dan elektronik di Finland melebihi 88%, jauh lebih tinggi daripada purata global.
E-waste di Finland diproses terutamanya dalam negara di kemudahan rawatan yang dikawal selia, sekali gus mengurangkan kesan alam sekitar melalui pengendalian yang betul.
Data global menunjukkan perbezaan ketara dalam pengendalian e-waste, di mana Eropah mencapai kadar kitar semula dan pengumpulan sebanyak 42.8%, manakala kawasan dengan sistem kurang berkembang mencatatkan kadar di bawah 10%.
Malaysia tergolong dalam kategori terakhir ini, dengan infrastruktur pengumpulan formal yang tidak mencukupi bagi e-waste isi rumah, menyebabkan kadar pemulihan yang rendah dan pemprosesan secara tidak formal.
Rangka Kerja Perundangan dan Pelaksanaannya
Finland mempunyai sistem pengurusan e-waste yang komprehensif berdasarkan tiga undang-undang utama: Waste Act 646/2011, Government Decree on Waste Electrical and Electronic Equipment 519/2014, dan EU Directive 2012/19/EU.
Sebaliknya, Malaysia mengawal selia e-waste di bawah Peraturan Kualiti Alam Sekeliling (Sisa Terjadual) 2005, dengan mengkategorikannya sebagai sisa terjadual di bawah kod SW 110.
Namun, tidak seperti Finland, Malaysia masih belum mempunyai peraturan khusus yang didedikasikan untuk pengurusan e-waste.
Sebelum membuka pintu kepada import e-waste antarabangsa, kita perlu memastikan bahawa rangka kerja perundangan Malaysia kukuh dan dikemas kini.
Kesimpulan
Melabel Malaysia sebagai destinasi penghantaran e-waste yang tidak sesuai bukanlah satu bentuk hipokrasi tetapi satu keperluan untuk menangani cabaran alam sekitar global.
Kita harus menumpukan perhatian kepada penyelesaian terbukti seperti sistem tanggungjawab pengeluar Finland, infrastruktur pengumpulan yang boleh diakses, dan rangka kerja peraturan yang kuat sebelum mempertimbangkan import e-waste.
Mengharapkan import e-waste sebagai penyelesaian segera kepada masalah domestik adalah satu ilusi
